مطالعه رشد، نمو، عملکرد، درصد و اجزای روغن برخی توده ها و ارقام کتان روغنی دارویی (linum usitatissimum l.) در شرایط آب و هوایی اهواز

کتان روغنی (linum usitatissimum l.) از مهم ترین گیاهان دارویی و روغنی است که دارای ارقام مختلفی می باشد. به منظور ارزیابی ارقام و توده های مختلف کتان روغنی از نظر عملکرد کمی و کیفی در شرایط آب و هوایی اهواز، تعداد 6 رقم (آراچ2، اولای اوزون، گلدا، لیرینا، لیویا و یوآندا) و 6 توده (همدان، کرج، اردبیل1، اردبیل2، اردبیل3 و اردبیل4) انتخاب شدند. این آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهید چمران اهواز در سال زراعی 93-1392 انجام گرفت. صفات مورد بررسی در این آزمایش شامل صفات فنولوژیک (زمان سبزشدن، زمان گلدهی، زمان بذردهی و زمان رسیدگی فیزیولوژیک)، مرفولوژیک (ارتفاع گیاه، طول ساقه اصلی، طول ساقه فرعی، تعداد شاخه ی جانبی، سطح برگ و وزن خشک بوته)، عملکرد دانه و اجزای عملکرد (تعداد دانه در کپسول، تعداد کپسول در گیاه و وزن هزاردانه)، و صفات بیوشیمیایی (میزان کلروفیل، درصد روغن، درصد اسیدچرب و درصد پروتئین) بودند. نتایج نشان داد که بین تیمارها از لحاظ کلیه صفات مورد بررسی به جزء صفت تعداد دانه در کپسول تفاوت معنی داری وجود داشت. نتایج مقایسه میانگین نشان داد؛ ارقام اولای اوزون، لیرینا و لیویا با میانگین 3/66، 3/66 و4 روز کمترین تعداد روز تا سبز شدن و بیشترین تعداد روز تا سبز شدن متعلق به توده های همدان، کرج، اردبیل1، رقم آر اچ2 و رقم یوندا به ترتیب با میانگین 6، 6/33، 6/33، 6/33 و 6/33 روز بود. کمترین زمان تا شروع گلدهی مربوط به رقم لیویا (1114/7 درجه روز-رشد) و توده ی همدان و رقم یوآندا نیز به ترتیب با میانگین (1307/7 و 1308/4 درجه روز- رشد) بیشترین زمان تا شروع گلدهی را داشتند. رقم لیویا با 1473/3 درجه روز- رشد کوتاه ترین زمان تا شروع بذردهی و رقم یوآندا و توده همدان با 1594/4 و 1580/4 طولانی ترین زمان تا شروع بذردهی را داشتند. ارقام لیرینا و لیویا کوتاه ترین (2172/6 و 2195/8 درجه روز-رشد) و رقم یوآندا (2628/3 درجه روز-رشد) طولانی ترین زمان تا رسیدگی فیزیولوژیک را داشت. بیشترین و کمترین ارتفاع به ترتیب مربوط به رقم اولای اوزون و توده ی همدان (107/4 و 66 سانتی متر) بود. توده اردبیل1 با میانگین (6/05 عدد) بیشترین تعداد شاخه جانبی و ارقام لیرینا و لیویا به ترتیب (0/59 و 0/95 عدد) کمترین مقدار این صفت را داشتند. توده اردبیل3 بیشترین سطح برگ (3554 سانتی مترمربع) و ارقام اولای اوزون، گلدا و لیویا به ترتیب (372، 286 و 211 سانتی متر مربع) کمترین مقدار این صفت را داشتند. بیش ترین عملکرد دانه مربوط به توده های اردبیل4 (2922/7 کیلو گرم در هکتار) و کم ترین عملکرد دانه (3752/3 و 703 کیلوگرم در هکتار) به ترتیب متعلق به ارقام گلدا و لیویا بود. توده اردبیل2 بالاترین وزن هزاردانه (6/65 گرم) را داشت و کم ترین وزن هزاردانه (4/49 گرم) نیز متعلق به رقم گلدا بود. توده های اردبیل4 و اردبیل3 به ترتیب با میانگین (101/33 و 98/33 عدد) بیش ترین و ارقام گلدا و لیویا به ترتیب با میانگین (42/81 و 41/24 عدد) کم ترین تعداد کپسول در گیاه را داشتند. توده های همدان، اردبیل3 و اردبیل4 به ترتیب با میانگین (40/86، 39/93 و 40/23 درصد) بیش ترین درصد روغن را به خود اختصاص دادند در حالی که کم ترین درصد روغن متعلق به رقم گلدا (28/06 درصد) بود. همچنین بیش ترین درصد پروتئین متعلق به رقم گلدا با میانگین (30/20 درصد) بود. رقم لیرینا با (59/73 درصد) بیش ترین مقدار اسیدچرب آلفا-لینولنیک (امگا3 ) و رقم آراچ2 کمترین درصد (35/21) را به خود اختصاص داد. از نظر میزان اسیدچرب امگا 6 (لینولئیک اسید)، رقم آراچ2 با (42/35 درصد) بیش ترین و توده کرج با (12/06 درصد) کم ترین مقدار را داشتند. در نهایت کشت توده های اردبیل3 و اردیبل4 به خاطر داشتن عملکرد دانه و درصد روغن بالا و ارقام لیرینا به عنوان منبع غنی امگا3 و گلدا به عنوان مکمل پروتئینی در شرایط آب و هوایی اهواز توصیه می گردد.